Γυναικοκτονίες: Η ανάγκη προστασίας των θυμάτων. Του Γ. Παπακωνσταντή

Τα τελευταία χρόνια, παρακολουθούμε αρκετούς φόνους γυναικών εξαιτίας του φύλου τους με δράστες άντρες συντρόφους τους ή συγγενείς τους.
Έτσι ήλθε στη ζωή μας ο όρος «γυναικοκτονία», ένας όρος που χρησιμοποιούνταν ήδη εδώ και αρκετό καιρό.  Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Αγγλία το 1801 για να υποδηλώσει "τη δολοφονία μιας γυναίκας".  Το 1848 ο όρος δημοσιεύτηκε στο λεξικό νομικών όρων του Wharton's. Η συγγραφέας Ντιάνα Ε.Χ. Ράσελ (Diana EH Russell) ήταν το πρώτο πρόσωπο που προσδιόρισε και διέδωσε αυτόν τον όρο στη σύγχρονη εποχή, το 1976.
Γενικά χρησιμοποιήθηκε  από τους ειδικούς επιστήμονες και υπήρξαν αρκετές παρεξηγήσεις, μέχρι να καταλήξουμε τελικά να συμφωνήσουμε ότι πρόκειται για ανθρωποκτονία με θύμα γυναίκα με βασική αιτία το φύλο της.
Παρακάτω θα προσπαθήσουμε να δούμε τις συνθήκες μέσα στις οποίες διαπράττονται οι γυναικοκτονίες και να διερευνήσουμε αν παρά την ευαισθησία που εμφανώς διακρίνεται στην κοινωνία τον τελευταίο καιρό,   υπάρχει πραγματικά αποτελεσματικό πλαίσιο προστασίας των υποψήφιων θυμάτων.

Οι γυναικοκτονίες ως φαινόμενο
Στις δολοφονίες γενικά, οι γυναικοκτονίες αποτελούν το 13,5% και παρά το ότι στο σύνολο των δολοφονιών το 80%περίπου τα θύματα είναι άνδρες, μόνο το 6% των δολοφονιών των ανδρών σχετίζεται με τη σύντροφό τους.
Όμως περίπου το 50% των δολοφονιών γυναικών συμβαίνουν γιατί είναι γυναίκες και με δράστες συντρόφους, ή συγγενείς. (Ως γυναικοκτονίες δεν χαρακτηρίζονται οι φόνοι γυναικών  στη διάρκεια μιας ληστείας ή σε μια τρομοκρατική πράξη κ.λ.π)

Στα στατιστικά στοιχεία που τηρούνται από την Αστυνομία δεν διαχωρίζονται οι γυναικοκτονίες από τις υπόλοιπες δολοφονίες.  Μόνο  το Ελληνικό Τμήμα του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη Γυναικοκτονία (European Observatory on Femicide ή E.O.F.), ξεκίνησε να καταγράφει τις γυναικοκτονίες από το 2019. Έτσι έχουμε 17 γυναικοκτονίες σε σύνολο 79 ανθρωποκτονιών, το 2019.  19 γυναικοκτονίες σε σύνολο 81 ανθρωποκτονιών, το 2020, 31 γυναικοκτονίες σε σύνολο 93 ανθρωποκτονίες  το 2021 και  25 γυναικοκτονίες σε σύνολο 80 ανθρωποκτονιών το 2022.  Για το 2023 από τα δημοσιευμένα στοιχεία έχουν καταγραφεί 15 και το 2024 μέχρι σήμερα 3, χωρίς άλλα στοιχεία..

Έχουμε δηλαδή για τα 4 πρώτα χρόνια που το παρατηρητήριο συλλέγει κάποια στοιχεία , 92 δολοφονημένες γυναίκες γιατί ήταν γυναίκες. Να παρατηρήσουμε εδώ ότι ναι μεν δεν μπορούμε να κάνουμε σύγκριση των γυναικοκτονιών, αλλά έχουμε αριθμούς ανθρωποκτονιών για τις προηγούμενες δεκαετίες και θα δούμε ότι ήταν πολύ αυξημένες π.χ. στις δεκαετίες 1990-2000, οι ανθρωποκτονίες στην Ελλάδα κυμαίνονταν από 180-203. Στις γυναικοκτονίες  διακρίνουμε δράστες συντρόφους συζύγους ή πρώην συζύγους, αλλά έχουμε και δράστες γιους, εγγονούς, αδελφούς ή Πατέρες. Π.χ. στις γυναικοκτονίες του 2020, είχαμε δράστες 8 γιους με θύματα τις Μητέρες τους, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν ψυχιατρικό ιστορικό.  Δυστυχώς είναι πολύ μικρό το χρονικό διάστημα για να δούμε αν διαμορφώνεται κάποια τάση ως προς την ιδιότητα των δραστών, φαίνεται όμως ότι κυριαρχεί η σχέση συντρόφου, συζύγου ή πρώην συζύγου. Επίσης δεν διακρίνεται κάποια τάση ως προς την εθνικότητα των δραστών και των θυμάτων. Τόσο οι δράστες όσο και τα θύματα είναι σε ποσοστό που ξεπερνά το 80% Έλληνες .

Ο χώρος που διαπράττονται οι δολοφονίες είναι κατά κύριο λόγο το οικογενειακό σπίτι ή το σπίτι της γυναίκας. Σε αρκετές περιπτώσεις διαπράχθηκαν σε σπίτια άλλα όπου η γυναίκα είχε βρει καταφύγιο (πατρικό, συγγενικό,) ή  σε εξωτερικό χώρο κλπ
Στις περιπτώσεις που υπάρχουν στοιχεία, διαπιστώνεται πολύ συχνά να υπάρχει ιστορικό βίας σε βάρος του θύματος και όχι μόνο σωματικής.  Συχνά η γυναικοκτονία διαπράττεται σε μια στιγμή έξαρσης μιας χρόνιας ασκούμενης βίας ή όταν ο δράστης νιώθει ότι επίκειται ενδεχομένως η απώλεια ελέγχου και εξουσίας πάνω στο θύμα του.

Το πλαίσιο προστασίας

Έχοντας υπόψη αυτά τα γενικά, θα επιχειρήσουμε να δούμε τι πλαίσιο προστασίας υπάρχει για τα υποψήφια θύματα γενικά για την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας και πως τελικά το πλαίσιο αυτό είναι9 ή δεν είναι αποτελεσματικό.
Κατ αρχήν η συμβουλή σε κάθε γυναίκα που κακοποιείται από όλους τους ειδικούς, τις οργανώσεις, την ίδια την πολιτεία, είναι απλή: Φύγε από την κακοποιητική σχέση. Είτε είναι από το σύζυγο  σύντροφο, τον πατέρα, τον αδερφό, ή το γιο. Πάνω σ αυτό υπάρχουν συμβουλευτικά κέντρα, υπάρχει η δυνατότητα υποβολής μήνυσης κατά του κακοποιητή, ακόμη και η υποχρέωση αυτεπάγγελτης επέμβασης ης Αστυνομίας σε κάποιες περιπτώσεις. Σημαντικό είναι ο ρόλος του αριθμού 15900 για παροχή συμβουλών, καθώς και των σχετικών  κέντρων συμβουλευτικής ανά την επικράτεια. Υπάρχει ακόμη και το κουμπί πανικού για την αντιμετώπιση έκτακτων κινδύνων.
Όμως μια κουβέντα είναι να φύγει η γυναίκα από την κακοποιητική σχέση. Να πάει που; Αν εργάζεται την άλλη μέρα πρέπει να πάει στη δουλειά. Να πάρει μαζί της τα παιδιά, θα πρέπει να πάνε σχολείο. Αν δεν εργάζεται έχει οικονομικό πρόβλημα.
Ακόμη μπορεί ο κίνδυνος και ο έντονος φόβος να προκύψει ξαφνικά, συνήθως μέσα στη νύχτα, και καλά να έχει μια φιλική οικογένεια συγγενική ή άλλη να την δεχτεί. Αν δεν υπάρχει τι γίνεται;. Αν κάνει μήνυση, ακόμη και να συλληφθεί ο δράστης στο πλαίσιο του αυτοφώρου  θα κατηγορηθεί συνήθως για πλημμεληματικές πράξεις και θα αφεθεί ελεύθερος για να μπορεί προφανώς να την εκδικηθεί ελεύθερα, αν δεν έχει ασφαλές καταφύγιο. Είναι πολλά τα παραδείγματα γυναικών που έκαναν όλες τις προβλεπόμενες και προτεινόμενες από τους ειδικούς ενέργειες, με καταστροφικό όμως αποτέλεσμα στο τέλος αφού οι κακοποιητές τους τις κυνήγησαν και τις δολοφόνησαν στα συγγενικά σπίτια που είχαν καταφύγει.
Το κυριότερο εμπόδιο που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες που βιώνουν κακοποίηση είναι ο φόβος. Και έχουν δίκιο. Παλεύουν ακόμη να ξεφύγουν από τα Πατριαρχικά πρότυπα, και μένουν εγκλωβισμένες στο τι θα πει ο κόσμος, πως θα το πάρουν οι γονείς, οι οποίοι μπορεί να λένε απλά «κοίτα να μη διαλύσεις το σπίτι σου»| ακόμη και αν αυτό το σπίτι είναι κόλαση. Κυρίως όμως ο φόβος για το μετά. Για το πώς θα αντιμετωπίσουν όλα εκείνα που προκύπτουν από μία έκτακτη φυγή μέσα στην απειλή και στο φόβο από το σπίτι και από τον κακοποιητή. Υπάρχουν συμβουλές που λένε σ αυτές τις γυναίκες να έχουν μια βαλίτσα με ρούχα έτοιμη ανά πάσα στιγμή, να έχουν αν μπορούν στην άκρη κάποια χρήματα, ακόμη και να έχουν συνεννοηθεί με κάποιο έμπιστο πρόσωπο να τους ανοίξει την πόρτα αν χρειαστεί στα μαύρα μεσάνυχτα…Πόσο εύκολα μπορούν να τα κάνουν όλα αυτά;  Ειδικά αν υπάρχουν και μικρά παιδιά.
Ως μέτρο για την προστασία των γυναικών αυτών, θεωρήθηκε ότι είναι οι ξενώνες φιλοξενίας.
Να πούμε εδώ ότι για τις ανάγκες Το 2011 υπογράφηκε η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας, γνωστή και ως Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης. Αυτή η σύμβαση, που τέθηκε σε ισχύ τον Αύγουστο του 2014 και επικυρώθηκε από την Ελλάδα στις 18 Ιουνίου του 2018, αποσκοπεί μεταξύ άλλων στην προστασία των γυναικών από κακοποιητικές συμπεριφορές. Αποτελεί μάλιστα το πρώτο νομικά δεσμευτικό διεθνές κείμενο που θέτει κριτήρια για την πρόληψη της έμφυλης βίας.
Ένα από τα μέτρα που προβλέπει η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης είναι η δημιουργία ξενώνων, όπου οι γυναίκες θα απευθύνονται σε άμεσο χρόνο, για να απομακρυνθούν από το κακοποιητικό περιβάλλον και να βρεθούν σε ένα ασφαλές πλαίσιο που θα τους προσφέρει υλική και ψυχολογική στήριξη.  Με βάση τον πληθυσμό της Ελλάδας έπρεπε να υπάρχουν περίπου  1050 κλίνες, ενώ στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή υπάρχουν περίπου 400-450. Μάλιστα τελευταία οι ξενώνες έχουν μειωθεί από 21 σε 19.  Και να πούμε εδώ ότι στον αριθμό κλινών υπολογίζονται και τα παιδιά των κακοποιημένων γυναικών.

Ο μικρός αριθμός κλινών για κακοποιημένες γυναίκες έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις αυξανόμενες ανάγκες προστασίας τους. Σύμφωνα με στοιχεία που έδωσε στη διάθεση του Reporters United η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων, το 2020 και εν μέσω πανδημίας η Γραμμή SOS, μια 24ωρη γραμμή που δίνει σε κακοποιημένες γυναίκες ή προσφιλή τους πρόσωπα τη δυνατότητα να καταγγείλουν περιστατικά έµφυλης βίας, δέχθηκε 9.288 κλήσεις, τον μεγαλύτερο αριθμό που καταγράφηκε ποτέ, σχεδόν 3.500 περισσότερες από ό,τι τις τρεις προηγούμενες χρονιές. Για το πρώτο δεκάμηνο του 2021 οι κλήσεις ανήλθαν σε 7.809, από τις οποίες οι 5.405 αφορούσαν περιστατικά βίας, ενώ 2.699 γυναίκες ανέφεραν ως δράστη τον νυν ή πρώην σύζυγο ή σύντροφο τους. Την ίδια περίοδο 4.449 άτομα, είτε τα ίδια τα θύματα είτε άνθρωποι από τον κύκλο τους, απευθύνθηκαν σε συμβουλευτικά κέντρα για να ζητήσουν καθοδήγηση σχετικά με την κακοποίηση γυναικών.
Προφανώς οι ανάγκες είναι πολύ μεγαλύτερες αφού σε πολλές περιπτώσεις οι κακοποιημένες γυναίκες δε μιλούν σε κανένα για το μαρτύριό τους. Ενώ ελάχιστα γίνονται για την αντιμετώπιση των ψυχολογικών δυσκολιών και των επιπτώσεων τους στις χρόνια κακοποιούμενες γυναίκες.

Συμπεράσματα

Έτσι λοιπόν δημιουργείται η αντίφαση από τη μια να λέμε όλοι στις κακοποιημένες γυναίκες , μιλήστε, ζητήστε βοήθεια, φύγετε, καταγγείλετε και από την άλλη, ελάχιστα κάνουμε για το μετά  Γιατί δεν είναι μόνο η ύπαρξη αναγκαίων κλινών στους ξενώνες, αλλά και η λειτουργία της διαδικασίας από τη στιγμή της λήψης της απόφασης μιας γυναίκας να δραπετεύσει μέχρι να βρεθεί σε μια κατάσταση απόλυτης ασφάλειας. Συνήθως οι  ξενώνες είναι γνωστοί με γνωστές δηλαδή διευθύνσεις. Δεν υπάρχει διαδικασία μετάβασης σε έκτακτες περιπτώσεις, ενώ λείπει εντελώς κάποιο πλαίσιο μέτρων απομάκρυνσης ή περιορισμού του δράστη, ο οποίος ανά πάσα στιγμή μπορεί να βρει το θύμα του με όλα τα αρνητικά ενδεχόμενα. Έτσι οι γυναίκες που καταφέρνουν να φύγουν από την κακοποιητική σχέση και να μη συνοικούν πια με τον κακοποιητή τους, εξακολουθούν να ζουν υπό το κράτος φόβου, απειλών, εξυβρίσεων μέχρι και δολοφονούνται τελικά, ανεξάρτητα αν έχουν κάμνει καταγγελίες, μηνύσεις, έχουν κάνει ασφαλιστικά μέτρα ή οτιδήποτε άλλο.

Πρόταση

Στην πραγματικότητα οι γυναίκες αυτές χρειάζονται μια προστασία αντίστοιχη της προστασίας μαρτύρων σε ένα σύστημα που θα ενεργοποιείται  αυτόματα με τη δική τους κλήση και θα περιλαμβάνει την ασφαλή μεταφορά τους και την «εξαφάνισή» τους από την εμβέλεια του δράστη με εξασφάλιση εργασίας, σχολείων των παιδιών,  ρουχισμών, οικονομικής βοήθειας μέχρι να εξομαλυνθεί εξακριβωμένα η κατάσταση. Ενώ  μέτρα θα πρέπει να εφαρμόζονται στους κακοποιητές και εν δυνάμει υπόπτους για διάπραξη έντονης  βίας , ώστε πρακτικά να μην μπορούν για ένα εύλογο χρονικό διάστημα να έρχονται σε επαφή με τα θύματά τους.
Όσο δε συμβαίνουν αυτά και με το δεδομένο ότι η πιο επικίνδυνη περίοδος για να πέσει μια γυναίκα θύμα γυναικοκτονίας είναι εκ των πραγμάτων όταν αποφασίσει να φύγει από τον έλεγχο και την εξουσία του κακοποιητή της, μάλλον δυστυχώς οι προβλέψεις είναι δυσοίωνες.