Είναι η σημερινή κοινωνία χειρότερη από το παρελθόν; Του Γιώργου Παπακωνσταντή

Ο καταιγισμός των δυσάρεστων και σοκαριστικών ειδήσεων από τα μέσα ενημέρωσης  μας δημιουργεί την εντύπωση ότι η κοινωνία μας σήμερα, περισσότερο από ποτέ, νοσεί βαριά και ότι τα πράγματα χειροτερεύουν και πάνε. Δημιουργείται μια γενικότερη θεώρηση ότι στο παρελθόν τα πράγματα ήταν περίπου ιδανικά, ηθικά και άμεμπτα και μια που οι περισσότεροι δεν έχουμε ιδέα τι ακριβώς συνέβαινε στο παρελθόν σε σχέση με τα σοκαριστικά εγκλήματα που μας απασχολούν στις μέρες μας, υιοθετούμε εύκολα την εικόνα αυτή και αποδεχόμαστε χωρίς ιδιαίτερη αντίσταση είναι η αλήθεια,  ότι η κοινωνία μας λίγο-πολύ καταστρέφεται.
Όμως τα πράγματα δεν είναι έτσι και προφανώς είναι περισσότερο πολύπλοκα.
Εγκλήματα φρικιαστικά συνέβαιναν και στο παρελθόν, πολύ περισσότερα ίσως  και όχι μόνο αυτό, αλλά πολλά από εκείνα που σήμερα μας σοκάρουν και μας δημιουργούν ακριβώς την εντύπωση ότι δεν πάμε καλά, στο παρελθόν μας φαίνονταν περίπου…φυσιολογικά. 
Αν σήμερα μας φαίνεται εξαιρετικά  εξοργιστικό μια κοπέλα να κλωτσά μια γάτα, ή η βάναυση συμπεριφορά σε ένα σκύλο ας αναλογιστούμε τη συμπεριφορά μας σ αυτά τα ζώα στο παρελθόν. Αν φρίττουμε με την υπόθεση της 12χρονης στον Κολωνό, ας αναλογιστούμε τις ανήλικες παραδουλεύτρες, τα «δουλικά» και τις «ψυχοκόρες» του παρελθόντος και τη ζωή που συχνά πέρναγαν  (βλ σχετικό άρθρο Χρήστου Χωμενίδη  «Τα Νεα», 15/10/22), Ας αναλογιστούμε ακόμη τις ηλικίες γάμου των κοριτσιών αλλά και τεκνοποίησης στο παρελθόν, αλλά και σε κάποιες κοινωνίες στις μέρες μας. 
Να θυμηθούμε ότι η έννοια της ενδοοικογενειακής βίας εμφανίστηκε πρώτη φορά στην Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του 80, ενώ οι γυναικοκτονίες ήταν...εγκλήματα πάθους! Πολλές από τις παιδαγωγικές αντιλήψεις του παρελθόντος  αν εφαρμοζόταν σήμερα θα έστελναν τους δράστες για κακούργημα…  («Δάσκαλε, το κρέας δικό σου, τα κόκκαλα δικά μου…» βλ. Καπεταν Μιχάλης του Ν. Καζαντζάκη)
Η αναπαράσταση της εγκληματικότητας στο μυαλό των περισσοτέρων από εμάς, διαμορφώνεται από την ποσότητα και την ποιότητα διάδοσης των σχετικών ειδήσεων από τα ΜΜΕ. Η ποσότητα έχει αυξηθεί ασύλληπτα και ως φυσική συνέπεια η ποιότητα του τρόπου μετάδοσης της είδησης έχει πέσει κατακόρυφα.  Δεν είναι πια μόνο τα κανάλια της τηλεόρασης. Είναι τα πιο πιθανά και απίθανα site αλλά και τα social media, που διαμορφώνουν το πεδίο της ενημέρωσης  στο οποίο ο κάθε άσχετος αυτοαποκαλούμενος δημοσιογράφος δημιουργεί τη δική του εκδοχή.  Έτσι είμαστε σε μια διαρκή κατάσταση ηθικού πανικού  που  διαμορφώνει σε  κάθε περίπτωση έναν όχλο, ο οποίος οργίζεται, ζητά εκδίκηση, θανατικές ποινές, επιχειρεί ακόμη και λυντσαρίσματα. Στην ουσία διαμορφώνει έναν φοβισμένο, ανελεύθερο και άβουλο άνθρωπο που πιστεύει ότι όλα λύνονται με την τιμωρία και την καταστολή.
Δυστυχώς δεν υπάρχει κάποιος ανεξάρτητος φορέας κάτι σαν εγκληματολογικό ινστιτούτο που να παρακολουθεί την εξέλιξη του εγκληματικού φαινομένου στη χώρα μας  ώστε να μπορεί ψύχραιμα να αποτιμήσει τις πραγματικές του διαστάσεις και τους κινδύνους που απορρέουν από αυτές. Τα στατιστικά της Αστυνομίας είναι ελλιπή  αλλά και η Αστυνομία δεν είναι και ο καταλληλότερος φορέας για τη μελέτη της εγκληματικότητας. Παρόλα αυτά, στο σοβαρότερο έγκλημα, εκείνο της ανθρωποκτονίας, όπου κρατούνται στατιστικά στοιχεία μπορούμε να διαπιστώσουμε σοβαρή μείωση τα τελευταία 7-8 χρόνια. Όμως Χρειάζονται σοβαρές  έρευνες πεδίου που απαιτούν χρόνο, κόπο και πόρους ώστε οι αρμόδιοι επιστήμονες να μπορούν να παρακολουθούν έγκυρα τις εξελίξεις.
Από την άλλη, οι αρμόδιοι πολιτικοί, εύκολα παρασύρονται από τη «λαϊκή οργή» και νομοθετούν ή τροποποιούν νόμους συχνά κάτω από την πίεση των γεγονότων, αψηφώντας χρόνια εμπειρίας και κοινωνικών ερευνών, προκειμένου να ικανοποιήσουν τις επιταγές του όχλου όπως διαμορφώνονται από τα διάφορα ΜΜΕ. Έτσι, μπαίνουμε σε επικίνδυνους δρόμους. Αντί να συζητούμε για δομές πρόληψης και προστασίας ανηλίκων, μιλάμε για χημικούς ευνουχισμούς. Αντί να συζητούμε για δομές ασφάλειας και προστασίας για κακοποιημένες γυναίκες, συζητούμε για θανατική ποινή των δραστών, αφού όμως θα έχουν σκοτώσει τα θύματά τους. Αντί να συζητούμε πως,  την ολοένα και μεγαλύτερη ευαισθησία της κοινωνίας μας για εγκλήματα για τα οποία μέχρι τώρα δεν τα είχαμε στο κάδρο των προτεραιοτήτων μας, θα τη μετατρέψουμε σε πολιτικές πρόληψης,  συζητούμε για  κατόπιν εορτής καταστολή.
Προφανώς το πρόβλημα, όπως όλα άλλωστε, είναι και πολιτικό. Το καθήκον μιας  Κυβέρνησης σε μια δημοκρατική χώρα, δεν είναι να ικανοποιεί με κάθε τρόπο τα πιο χαμηλά ένστικτα της λαϊκής οργής και του θυμού όπως αυτά διαμορφώνονται από τα ΜΜΕ,  αλλά πρέπει   αφενός μεν να εξασφαλίσει αποτελεσματικότητα στην απονομή δικαιοσύνης  προστατεύοντας όμως και  τα βασικά στοιχεία του νομικού μας πολιτισμού και της δημοκρατίας, όπως π.χ. το τεκμήριο αθωότητας και  την αναλογικότητα στις ποινές,    αφετέρου δε και κυρίως, να λειτουργήσει ουσιαστικά στην πρόληψη και στην αποτροπή παρόμοιων εγκλημάτων με στόχευση στην  πρόληψη της θυματοποίησης  με ουσιαστικές παρεμβάσεις  στην οργάνωση αντίστοιχων κρατικών και κοινωνικών θεσμών.