Του Γιώργου Παπακωνσταντή
Μετά την εκλογή του Trump, τα γεγονότα παγκοσμίως φαίνεται να παίρνουν άλλη τροπή. Τίποτα πια δεν είναι δεδομένο και τίποτα δεν είναι προβλεπόμενο. Η αρραγής ενότητα του δυτικού κόσμου που υπήρχε μόλις πριν λίγους μήνες σε ότι αφορά την κουλτούρα, την οικονομία αλλά και τις συμμαχίες, περνάει όχι απλώς κρίση, αλλά φαίνεται να ραγίζει επικίνδυνα. Δεν είναι μόνο οι ενέργειες του Αμερικάνου προέδρου, αλλά και η ίδια η αμφισβήτηση των παραπάνω από μεγάλες μερίδες πολιτών των ευρωπαϊκών χωρών, πολλοί από τους οποίους ενθουσιάζονται είτε με τον Αμερικάνο πρόεδρο και τις απρόβλεπτες κινήσεις του, είτε με τον Ρώσο και την προβαλλόμενη macho εκδοχή της απολυταρχικής εξουσίας του.
Όμως πως προέκυψαν όλα αυτά; Συχνά οι πολιτικοί αναλυτές ψάχνουν πολιτικές αιτίες για την αντισυστημική ριζοσπαστικοποίηση πολλών πολιτών στις ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της χώρας μας. Οι ανισότητες, η οικονομική δυσπραγία, ο πληθωρισμός, οι αδύναμες ηγεσίες, κ.α προβάλλονται ως αιτίες, αλλά φαίνεται πως τις πραγματικές αιτίες πρέπει να τις αναζητήσουμε στις ψυχολογικές λειτουργίες των πολιτών του δυτικού κόσμου, όπως έχουν εξελιχθεί την τελευταία δεκαπενταετία, σε συνδυασμό με τις εμπορικές και οικονομικές εξελίξεις.
Ο γνωστός κοινωνιολόγος και ψυχίατρος Εrich Fromm, το έχει περιγράψει πολύ εύστοχα στο βιβλίο του «ο φόβος μπροστά στην ελευθερία», που γράφτηκε το 1941 και στο οποίο κάνει μια βαθειά ανάλυση των αιτίων ανάπτυξης του Ναζισμού.
Σε γενικές γραμμές, η ανάγκη των μαζών να έχουν έναν ισχυρό ηγέτη, παραβλέποντας την ελευθερία άσκησης των δικαιωμάτων και των ελευθεριών τους, καλύπτει το φόβο που προέρχεται από την αίσθηση της αδυναμίας και της μοναξιάς τους. Οι φόβοι αυτοί προφανώς εντείνονται όταν νιώθουν βασικές παραδοσιακές έννοιες να μην έχουν και τόση σημασία σε έναν φιλελεύθερο κόσμο, όπως η έννοια του έθνους, της Θρησκείας, της σεξουαλικής ταυτότητας, της αίσθησης του ανήκειν σε μια φατρία, ένα συνδικάτο, σε μια οικογένεια. Δεν είναι τυχαίο που ο Trump έχει κηρύξει τον πόλεμο στην woke κουλτούρα και γενικά στον φιλελευθερισμό, ενώ διακηρύσσει το τέλος του ελεύθερου εμπορίου και προχωρεί στην επιβολή δασμών. Σε όλα αυτά ταυτίζεται με τον Putin, τον οποίο προφανώς θαυμάζει μια που αντιστοιχεί στην κουλτούρα του, του ισχυρού αντιφιλελευθερου ηγέτη. Όλα αυτά του δίνουν προφανώς αφενός μεν μεγάλα ερείσματα σε μεγάλη μερίδα των Αμερικάνων, ειδικά εκείνων που μπροστά στις ελευθερίες και στα δικαιώματα των «άλλων» ένιωθαν ότι απειλούνται, αφετέρου δε του δημιουργεί ευκαιρίες για οικονομικές «συμφωνίες» εφαρμόζοντας κυνικά την επιβολή δια της ισχύος.
Μπροστά σε όλο αυτό, η Ευρώπη επιμένει στις βασικές δημοκρατικές αρχές της, τις ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα οποία όμως φοβίζουν κατ’ αντιστοιχία με τους Αμερικανούς μεγάλες μερίδες των Ευρωπαίων, που βλέπουν τα δικαιώματα των άλλων ως δική τους απειλή, όπως π.χ. συμβαίνει με τους μετανάστες. Όμως όλο αυτό ερμηνεύεται ως αδυναμία ηγεσίας, κάτι που αποτελεί μόνιμη κριτική στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες για τις κυβερνήσεις τους και οδηγεί στην αναζήτηση ηγετών με απολυταρχικό πολιτικό πρόγραμμά, δηλαδή ακροδεξιούς.
Δεν είναι εύκολη η αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης όταν μάλιστα συχνά οι Κυβερνήσεις προσπαθούν κυρίως με επικοινωνιακά μέσα να δείξουν πως τα προβλήματα είναι περισσότερο φανταστικά παρά πραγματικά, (όπως συμβαίνει π.χ. με το πρόβλημα της εγκληματικότητας, όπου η γενική αίσθηση είναι ότι έχει αυξηθεί πολύ, κάτι που όμως δεν επιβεβαιώνεται καθόλου από τις επιστημονικές έρευνες.) Το ερώτημα είναι πως η Ευρώπη, μπορεί να προχωρήσει μπροστά διώχνοντας το φόβο από τους πολίτες της, διατηρώντας ταυτόχρονα τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ελευθερίες.
Το ψευτοδίλημμα ελευθερία ή ασφάλεια, που τόσο προβάλλουν τα ακροδεξιά κόμματα πρέπει να μετατραπεί σε ελευθερία ίσον ασφάλεια. Δύσκολο, αλλά αξίζει τον κόπο.
